Ostatni dzień wojny, ostatnia noc niewoli. I poranek pierwszego dnia pokoju. W czasie tych kilkunastu godzin młody żołnierz AK Maciek Chełmicki, który otrzymał rozkaz zabicia komunistycznego działacza, stoczy walkę z samym sobą. Dotąd sformatowany na bohaterskie umieranie za ideały, spotka pierwszą w swoim życiu miłość i po raz pierwszy zmierzy się z wątpliwościami. Dochowa wierności żołnierskiej przysiędze - czy kobiecie? Czy będzie dalej zabijał, choć tak bardzo pragnie teraz żyć?
Wokół Maćka zmienia się świat - stare gwałtownie miesza się z nowym. Na bankiecie ku czci zwycięstwa na honorowych miejscach zasiadają towarzysze radzieccy, choć można jeszcze publicznie śpiewać "Czerwone maki na Monte Cassino"; jeden z jego AK-owskich towarzyszy próbuje robić karierę przy nowej władzy, a syn komunistycznego działacza walczy w zbrojnym antykomunistycznym podziemiu. On sam zaś zaczyna wątpić w sens zabijania w chwili zakończenia wojny.
Film, który stał się legendą "szkoły polskiej", wykreował kilka wielkich indywidualności aktorskich: przede wszystkim Zbigniewa Cybulskiego, który dzięki niezwykle nowocześnie zagranej postaci Maćka - romantycznego buntownika - stał się symbolem pokolenia lat 50., a także Bogumiła Kobielę, który rolą sekretarza Drewnowskiego rozpoczął swoją karierę odtwórcy tragikomicznych postaci poniewieranych przez wielką historię.

Nagrody
1959 - MFF, Wenecja - Nagroda FIPRESCI
1960 - MFF, Vancouver - Nagroda Kanadyjskiej Federacji Stowarzyszeń Filmowych
1962 - Nagroda "Srebrny Laur D. O. Selznicka"
1961 - Nagroda Zachodnioniemieckiej Krytyki Filmowej
1962 - Nagroda Francuskiej Akademii Filmowej - Kryształowa Gwiazda - Ewa Krzyżewska
1965 - Nagroda Czechosłowackiej Krytyki Filmowej